– सुधाकर चौधरी
राळेगणसिद्धी (ता. पारनेर, जि. अहमदनगर) :
स्वतःच्या सुखासाठी नव्हे, तर समाजाच्या पुनरुत्थानासाठी आयुष्य वेचणाऱ्या भारतमातेच्या थोर सुपुत्राचा आज वाढदिवस. स्वच्छ, पारदर्शक आणि लोकाभिमुख प्रशासनासाठी अखंड संघर्ष करणारे अण्णा हजारे यांनी ८८ व्या वर्षात पदार्पण केले आहे. त्यानिमित्ताने महाराष्ट्रभरातूनच नव्हे, तर देशभरातून शुभेच्छांचा वर्षाव होत आहे.
सैनिक ते समाजसेवक – प्रेरणादायी प्रवास
खऱ्या अर्थाने देशसेवा म्हणजे केवळ सीमारेषेवर बंदूक घेऊन लढणं नव्हे, तर समाजात सकारात्मक परिवर्तन घडवणं!
अण्णा हजारे यांनी भारतीय सैन्यात १९६० च्या दशकात सेवा दिली. भारत-पाक युद्धात ते सक्रिय होते. युद्धात मृत्यूला सामोरे गेलेली शिपाईमंडळी पाहून त्यांनी निर्णय घेतला – "आता आयुष्य देशाच्या उभारणीसाठी समर्पित करायचं!"
राळेगणसिद्धी : परिवर्तनाचं संपूर्ण शिल्प
राळेगण हे दारू, गरिबी, अंधश्रद्धा आणि दुष्काळग्रस्ततेनं ग्रासलेलं गाव होतं. अण्णांनी इथं जलसंधारण, बंदी घालणं (दारूबंदी, गुटखाबंदी), शाळा सशक्त करणे, श्रमदान यांसारख्या उपक्रमातून हे गाव 'आदर्श ग्राम' म्हणून घडवलं. आज राज्यातील ग्रामविकास धोरणे या राळेगणच्या मॉडेलवर आधारलेली आहेत.
आंदोलनाच्या माध्यमातून सामाजिक दबाव
अण्णांनी वेळोवेळी लोकशाही मार्गाने संघर्ष करताना विविध सरकारांना नमवले. त्यांचे काही प्रमुख आंदोलन पुढीलप्रमाणे:
- १९९७ : महाराष्ट्र सरकारच्या भ्रष्ट मंत्र्यांविरोधात उपोषण – चार मंत्र्यांचे राजीनामे
- २००३ : शिक्षकांच्या प्रश्नांवर उपोषण
- २०११ : भ्रष्टाचारविरोधी आंदोलन – ‘लोकपाल’चा कायदा झाला
- २०१८ : शेतकरी हितासाठी दिल्लीत आंदोलन – हमीभाव आणि कर्जमाफीचा मुद्दा
अण्णांचे विचार – सत्तेला जाब विचारणारे
"सत्ता ही सेवेचे माध्यम असते, सत्ता उपभोगाचे नव्हे."
"कोणतंही सरकार लोकांच्या मनासारखं वागलं नाही, तर जनतेनं रस्त्यावर उतरायला हवं."
– अशा ठाम भूमिका घेणारे अण्णा, राजकीय दबावांना कधीच घाबरले नाहीत.
पुरस्कार आणि सन्मान
अण्णा हजारे यांना देश-विदेशातील प्रतिष्ठित पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आलं आहे:
- पद्मभूषण (१९९२)
- पद्मश्री (१९९०)
- राष्ट्रीय जल पुरस्कार
- इंदिरा गांधी राष्ट्रीय एकता पुरस्कार
- CNN-IBN Lifetime Achievement Award
लोकशाहीच्या प्रहरीला सलाम
आजच्या राजकारणात व्यक्तिपूजेला चालना मिळत असताना, अण्णा हजारे यांचं व्यक्तिमत्त्व म्हणजे लोकशाहीचे खरे रक्षक. त्यांनी पक्ष, नेते किंवा जात-धर्म यापेक्षा सत्य आणि समाजकल्याण याला महत्त्व दिलं.
निष्कर्ष
८८ वर्षांच्या या लढवय्या कार्यकर्त्याचं आयुष्य म्हणजे एक उभं जिवंत पाठ्यपुस्तक आहे. नव्या पिढीला अण्णांचं जीवन म्हणजे दिशा, ऊर्जा आणि प्रेरणा देणारं आहे. अण्णांना दीर्घायुष्य, उत्तम आरोग्य आणि नवे उपक्रम सुरू ठेवण्याची शक्ती लाभो, हीच त्यांच्याविषयी मनःपूर्वक शुभेच्छा.
अशा या चैतन्य शक्तीला मानाचा मुजरा
(कविता : अण्णा हजारे यांना समर्पित)
सैनिकाची शपथ उरी घेतली,
देशसेवेची वाट पायवाट झाली,
राळेगणच्या मातीला दिला शब्द,
स्वार्थ टाकुनी उभा राहिला प्रतिबद्ध!
दारूबंदीचा निर्धार केला,
पाणलोटात श्रम गाळला,
गावाचा चेहराच पालटला,
लोकसहभागाचा वसा जपला!
शिक्षण, आरोग्य, स्वच्छता मिशन,
ग्रामसभेची ठरवली नवी परिभाषा,
सरकारला 'सत्ता' नाही, 'सेवा'च हवी,
अण्णा म्हणाले – "जनतेची आहे लोकशाही दिशा!"
भ्रष्टाचाराविरुद्ध जेव्हा पेटला रणसंग्राम,
जंतरमंतर झाला देशभक्तीचा व्यासपीठधाम,
"मी अण्णा आहे!" हे घोष ऐकून,
सत्ता हादरली, शिस्तीला नवा मुकुट मिळून!
सरपंच असो वा संसद, हिशेब हवा स्वच्छ,
कंत्राटदारांची मनमानी, अण्णांनी केली स्पष्ट,
RTI सारख्या हत्यारांनी जनतेला दिलं बळ,
नागरिकांमध्ये जागृतीचं पेरलं नवसंस्कृतीचं पथ!
शासन, प्रशासन, राजकारण सारेच –
नागरिकांच्या उत्तरदायित्वाच्या रेषेवर नाचते,
अण्णांनी दाखवलं –
"नैतिकता आणि पारदर्शकतेशिवाय प्रगतीचं पानही हलत नाही!"
आज ८८ व्या वर्धापनदिनानिमित्त
हा देश त्यांच्या कार्याला वंदन करतो,
विचारांची मशाल पुन्हा चेतवून
जनतेच्या मनात नवा उजेड भरतो!
हो, खाली अण्णा हजारे यांनी त्यांच्या आयुष्यात केलेल्या सर्व महत्त्वाच्या आंदोलनांची सविस्तर, मुद्देसूद आणि कालानुक्रमानुसार माहिती दिली आहे. या आंदोलनांनी महाराष्ट्र आणि देशाच्या राजकीय व प्रशासकीय व्यवस्था ढवळून टाकली.
✅ अण्णा हजारे यांची प्रमुख आंदोलनं – सविस्तर माहिती
1️⃣ १९९१ – भ्रष्टाचाराविरोधात पहिलं उपोषण (महाराष्ट्रात)
- ठिकाण: राळेगणसिद्धी, अहमदनगर
- विषय: महाराष्ट्र शासनातील भ्रष्ट मंत्र्यांविरोधात.
- उपोषणाची मागणी: भ्रष्टाचाराच्या आरोपांवर चौकशी व मंत्र्यांचे राजीनामे.
- परिणाम: चार मंत्र्यांचे राजीनामे घेतले गेले (शंकरराव कोल्हे, नवघरे इ.)
- विशेष: हीच लढाई अण्णांना राज्यव्यापी चर्चेचा विषय बनवून गेली.
2️⃣ १९९५ – ‘माहितीचा अधिकार’ (RTI) चळवळ
- उद्दिष्ट: प्रशासनातील पारदर्शकतेसाठी लोकांना माहितीचा अधिकार मिळावा.
- लढ्याचा परिणाम: महाराष्ट्रात पहिल्यांदा माहिती अधिकार कायदा लागू.
- राष्ट्रीय परिणाम: पुढे २००५ साली केंद्र सरकारने माहितीचा अधिकार (RTI Act) संपूर्ण भारतात लागू केला.
3️⃣ १९९७ – भ्रष्टाचारविरोधात उपोषण (दुसरा टप्पा)
- विषय: पुन्हा एकदा राज्यातील वरिष्ठ मंत्र्यांचा भ्रष्ट कारभार.
- उपोषण: मुंबईत, ११ दिवस
- परिणाम: चौकशी आयोगाची स्थापना
4️⃣ १९९८ – ग्रामविकासातील अपहार व शोषणाविरोधात आंदोलन
- ठिकाण: पुणे व मुंबई
- लक्ष्य: ग्रामपंचायत निधींच्या गैरवापराविरोधात जनजागृती व आंदोलन.
- परिणाम: ग्रामसभेला बळकटी देणारे निर्णय, हिशेब लोकांसमोर सादर करण्याची सक्ती.
5️⃣ २००३ – शिक्षण क्षेत्रातील भ्रष्टाचाराविरोधात उपोषण
- ठिकाण: मुंबई
- मागणी: शिक्षण संस्थांतील अनधिकृत शुल्क व गैरप्रकारांची चौकशी
- परिणाम: काही खासगी शिक्षण संस्था बंद; शासनाने शुल्क नियंत्रण समिती नेमली.
6️⃣ २००५ – पुणे जिल्हा परिषदेतील घोटाळ्यांवर आंदोलन
- विषय: विकास निधीच्या वाटपातील अपहार
- परिणाम: ZP अधिकारी निलंबित, फसवणुकीचे गुन्हे दाखल
7️⃣ २०११ – लोकपाल विधेयकासाठी ऐतिहासिक आंदोलन
- ठिकाण: जंतर मंतर, नवी दिल्ली
- कालावधी: ५ एप्रिल ते ९ एप्रिल २०११ (पहिलं उपोषण), नंतर ऑगस्टमध्ये मोठं आंदोलन
- मागणी: लोकपाल कायद्याची अंमलबजावणी
- जनसामान्यांचा प्रतिसाद: देशभर "मी अण्णा आहे" मोहीम; लाखोंचा पाठिंबा
- परिणाम: केंद्र सरकारने लोकपाल विधेयक संसदेत सादर केले; २०१३ मध्ये कायदा मंजूर
8️⃣ २०१३ – निवडणूक सुधारणा आंदोलन
- उद्दिष्ट: भ्रष्टाचारग्रस्त उमेदवारांना अपात्र ठरवण्यासाठी कायदा
- परिणाम: 'नकाराधिकार' (NOTA) पर्याय निवडणुकीत लागू
9️⃣ २०१८ – शेतकरी हक्कांसाठी उपोषण (दिल्ली, रामलीला मैदान)
- मागणी:
- शेतमालाला हमीभाव
- संपूर्ण कर्जमाफी
- स्वामिनाथन आयोगाची शिफारस लागू करा
- परिणाम: केंद्राने चर्चा करण्याचं मान्य केलं; काही राज्यांनी कर्जमाफी जाहीर केली
- शेतमालाला हमीभाव
- संपूर्ण कर्जमाफी
- स्वामिनाथन आयोगाची शिफारस लागू करा
1️⃣0️⃣ २०१९ – महाराष्ट्रात ग्रामपंचायत सुधारणा मागणीसाठी उपोषण
- ठिकाण: राळेगणसिद्धी
- मागणी: ग्रामसभांना कायदेशीर अधिकार, जलसंधारणाच्या योजनांमध्ये पारदर्शकता
- परिणाम: शासनाने धोरणात्मक चर्चा आणि समिती नेमली
अशा या चैतन्यशक्तीला… मानाचा मुजरा!
नव्या भारताच्या निर्मितीत... अण्णांचा मंत्र उजळा!
राष्ट्रीय लोक आंदोलन न्यासचे जिल्हाध्यक्ष वाशिम खबर आवाज महाराष्ट्राचे संपादक सुधाकर चौधरी
0 Comments